- Prematür ovaryen tükenme/yetmezlik
- Primer ovaryen yetmezlik
- Prematür menopoz
- Erken menopoz
40 yaşından önce yumurtalık fonksiyonların kaybı ile giden bir klinik sendromdur. 40 yaşında yumurtalık fonksiyonların kaybı prematür menopoz olarak isimlendirilirken 45 yaş civarında bu durum oluşursa erken menopoz olarak isimlendirilir.
- Adet düzensizliği ( en az 4 aydır adet görmeme ya da seyrek adet görme)
- Yüksek gonadotropin (FSH>25IU/L 4 hafta ara ile bakılan iki testte)
- Düşük östrojen ile karakterize bir durumdur.
Doğduğunda, bir kadının yumurtalıklarında toplam 1 milyon yumurta bulunmaktadır. Yıllar ilerledikçe atrezi(gelişmeme-yokolma) ve yumurtlama sonucunda bu sayı azalmaktadır. Kadının tüm hayatı boyunca 500 kadar yumurta olgunlaşmakta ve salınmaktadır. Bu sayı bittiğinde yani yumurtalıklardaki yumurta rezervi tükendiğinde kişi menopoza girmektedir. Doğal menopoz yaşı 48-52 yaş arasıdır. Bazen bazı hastalarda, yumurta tükenme hızı artar ve erken tükenmeye bağlı erken menopoz gözlenebilir.
Sıklık %1 civarındadır. Nedenleri:
- Kromozomal/ Genetik (frajil X, Turner sendromu, galaktozemi, BPES gibi otozomal genetik hastalıklar,vs…)
- Otoimmün hastalıklar (Çölyak hastalığı, Otoimmün Addison hastalığı, Otoimmün Poliendokrin sendromu, IBS,vs…)
- Enfeksiyonlar (Kabakulak, HIV, Herpes, CMV, tüberküloz, sıtma, kızamık, şigella, vs…)
- İatrojenik (cerrahi, radyoterapi, kemoterapi, vs…)
- Çevresel faktörler (sigara, vs…)
Kromozomal problemleri dışlamak için karyotip yani genetik inceleme yapılmalıdır.
POF şüpheli bir hasta geldiğinde:
- Karyotip
- FMR1 premutasyonu
- Adrenal otoantikorlar
- Tiroid peroksidaz antikorları
- TSH
- Pelvik ultrasonografi
- Kemik mineral dansitometresi yapılmalıdır.
POF yönetiminde:
- Azalmış yaşam süresi beklentisi
- Düşük spontan gebelik olasılığı
- Obstetrik riskler
- Azalmış kemik yoğunluğu
- Artmış kardiovasküler hastalık riski
- Psikolojik iyilik hali/ yaşam kalitesi
- Cinsel disfonksiyon
- Genitoüriner bulgular
- Nörolojik fonksiyonlarda azalma(unutkanlık, vs…)
- Vazomotor bulgular(terleme, vajinal kuruluk, ateş basması, vs…) düşünülmelidir.
POF’u önceden tahmin etmemize yardımcı olacak bir test henüz bulunmamaktadır.
- POF önleyici, etkinliği kanıtlanmış bir metod da yoktur.
- Üreme koruyucu önlemler umut verici ancak çalışmalar eksiktir.
- Tesadüfi tanı alan erken dönemdeki hastalar, erken menopoz olasılığı dolayısı ile aile kurma planını ötelememelidir.
- Yaşam beklentisi, artmış kardiovasküler hastalık olasılığı dolayısıyla daha kısadır. Bu yüzden sigara içmeme, düzenli egzersiz ve sağlıklı diyet önerilerinde bulunmakta fayda vardır.
- POF hastalarının spontan gebelik olasılığının %5-10 olduğu bilinmelidir. POF hastalarında üremeye yardımcı olacak ve ovaryen aktiviteyi arttırıp doğal gebelik oranlarını arttıracak bir girişim henüz yoktur.
- POF hastalarında tedavi, daha çok hormonal eksikliğin yarattığı rahatsızlıkları azaltmak lehine planlanmıştır. O yüzden düzenli adet görmeyi sağlamak, kemik kaybını ve kardiovasküler hastalık olasılığını azaltmak, bilişsel fonksiyonları korumak, cinsel fonksiyonları korumak amaçlı tedaviler önerilmektedir. Bunların yanında yaşam tarzı değişiklikleri: sigarayı bırakmak, kan basıncı kontrolü, kan şekeri kontrolü, diyet, egzersiz de önerilmektedir.
Sonuç olarak, yumurtalıkları koruyacak önleyici bir tedavisi olmadığından, POF, kadınlar tarafından kolay kabul edilebilir bir durum değildir; psikolojik ve fiziksel olarak ayrıntılı ele alınması gereken bir süreçtir.
- KAYNAKLAR
- ESHRE
- Medscape
- Uptodate